این مقاله به مهم ترین مراحل و گام های لازم که به طور کلی و عمومی برای افزایش عزت نفس مصداق دارد می پردازد. قبل از آن لازم است که مفهوم و معنای عزت نفس را مرور کنیم ، بنابراین این سوالات مطرح می شوند که عزت نفس چیست و تفاوت آن با اعتماد به نفس در چیست ؟ دکتر ملینا شیرانی ، روانکاو به این سوالات درباره عزت نفس پاسخ می دهد: عزت نفس در علم روان شناسی به معنای ارزشی است که افراد به طور کلی برای خود قائل هستند ، صرف نظر از همه دستاوردها یا ناکامی ها و صرف نظر از نقاط قوت یا ضعف خود ، اما اعتماد به نفس به معنای این است که فرد در یک زمینه خاص چقدر به توانایی خودش اعتماد دارد ؟
در واقع می توان گفت افرادی که عزت نفس بالایی دارند به طور کلی برای وجود خود ارزش بالایی قائل هستند و خودشان را ارزشمند می دانند حتی اگر در زمینه های خاصی از زندگی دستاوردهاو موفقیت های مورد انتظارشان را کسب نکرده باشند ، آن ها ارزش خود را به دارایی ها و موقعیت هایشان در زندگی گره نزده اند ، به خاطر همین اگر هر آن چه آن ها به عنوان موقعیت و ثروت دارند از آن ها گرفته شود باز هم خودشان را ارزشمندو قابل احترام می دانند.
عزت نفس تا اندازه زیادی تحت تاثیر رویدادهای دوران کودکی و رابطه کودک با اولین اشخاص زندگی یعنی پدر و مادر است . در حالی که اعتماد به نفس به خاطر اینکه موقعیتی است بیشتر تحت تاثیر تجربیات فرد در یک زمینه خاص قرار می گیرد و می تواند در طول زندگی تغییر کند.
مثلا فردی که در مجموع تجربیات مثبتی در زمینه سخنرانی در حضور جمع داشته و با بازخوردهای مثبت رو به رو شده ، در آن زمینه خاص یعنی سخنرانی در حضور جمع دارای اعتماد به نفس است.
دکتر ملینا شیرانی ،روانشناس بالینی در ادامه شرح مطالب به بیان این نکته می پردازد که با توجه به تعریف عزت نفس که به آن اشاره شد ، عزت نفس می تواند به لحاظ روان شناختی ، نقش اساسی در زمینه موفقیت ها و شکست های فرد و تجربیات تلخ و شیرین او در سراسر طول عمرش داشته باشد.
نیازی به توضیح و اشاره نیست که افرادی که عزت نفس بالاتری دارند افراد مقاوم تری هستند ، آن ها در مواجهه با ناملایمات زندگی تسلیم و ناامید نمی شوند ، افراد هدفمندی هستند و برای رسیدن به اهداف خود تلاش می کنند و البته در زمینه روابط عاطفی و روابط اجتماعی نیز ، از روابط سالم ترو رضایت بخش تری برخوردار هستند.تا جایی که می توانیم علت بسیاری از انتخاب های نادرست افراد و روابط مسموم و شکست های زندگی و حتی آسیب پذیر شدن در برابر برخی از اختلالات روانی را به پایین بودن عزت نفس در افراد مربوط بدانیم.
چهار مرحله مهم برای افزایش دادن عزت نفس در ادامه توسط دکتر ملینا شیرانی ، روانشناس بالینی بیان می شود:
مرحله اول : کسب بینش و آگاهی درباره تاثیر رویدادهای کودکی و روابط با والدین بر عزت نفس کنونی
این مرحله دارای اهمیت بسیار زیادی است . بسیاری از افراد نمی خواهند یا نمی توانند تجربیات ناخوشایند دوره کودکی را برای خود یادآوری کنند در این زمینه کمک گرفتن از یک متخصص روانشناسی بالینی دارای اهمیت بسیاری است . اجتناب کردن و مواجه نشدن با آن چه بر فرد گذشته به معنای از بین رفتن تاثیر آن و فراموش شدن آن نیست . بلکه تمام هیجانات و تجربیات ناخوشایند در گذشته ، تا زمانی که درمان مناسب اتفاق نیفتد همچنان در ذهن ناهشیار فرد به صورت زنده و قدرتمند قرار دارند و تاثیرات خود را بر فرد و روابط او اعمال می کنند.
مرحله دوم : توجه به گفتگوهای درونی منفی فرد و زیرسوال بردن این گفتگو ها و باور های منفی
تا زمانی که افراد صدای انتقادگر درونی را پیدا نکنند و برای خاموش کردن آن اقدامی انجام ندهند ، آن گفتگوهای درونی منفی و ناامید کننده همچنان ادامه پیدا می کنند که نتیجه آن تخریب روز افزون عزت نفس افراد است . در بسیاری از مواقع این انتقاد گر درونی همان صدای پدر و مادر منفی گرا است که برای کودک درونی شده و حالا در بزرگسالی ، فرد هنوز به گونه ای با خودش صحبت می کند که روزی والدینش با او صحبت می کردند .
مرحله سوم : نگاه واقع گرایانه به نقاط قوت و ضعف
در این مرحله افراد یاد می گیرند که علاوه بر نقاط ضعف ، نقاط قوت خود را هم ببینند و به خاطر برخورداری از این نقاط قوت به خودشان احترام بگذارند و افتخار کنند ، همچنین نگاه واقع گرایانه به نقاط ضعف به این معنا است که هیچ کسی در این جهان قرار نیست که کامل و بدون عیب و نقص باشد . همه افراد دارای نقاط قوت و در کنار آن ، البته دارای نقاط ضعف هستند . مواجه شدن با این حقیقت باعث می شود که افراد هنگام مرور دوباره نقاط ضعف خود ، وحشت و اجتناب قبلی را نداشته باشند ، این همان چیزی است که ما اسم آن را یکپارچگی و انسجام می گذاریم . در واقع دیدن هر دو رنگ سیاه و سفید با هم و حتی توانایی ترکیب این دو رنگ و رسیدن به رنگ خاکستری
مرحله چهارم : تعیین هدف و برنامه ریزی برای رسیدن به آن
در این مرحله افراد با آگاهی از نقاط قوت وضعف خود و پس از خاموش کردن صدای انتقادگر درونی ، قادر هستند که به اهداف واقع بینانه برای خود فکر کنند ، هیچ چیز به اندازه سپری کردن زندگی بدون هدف نمی تواند عزت نفس انسان را پایین بیاورد و او را دربرابر افسردگی آسیب پذیر کند. بنابراین هدف مند بودن یکی از اصول اساسی در زمینه افزایش دادن عزت نفس است .اما در این زمینه انتخاب اهدافی که شفاف و روشن و قابل دست یابی و قابل اندازه گیری باشند بسیار مهم است چه بسا تعیین هدف به شیوه نادرست و حرکت به سمت اهدافی که به طور غیر واقع بینانه تعریف شده اند می تواند موجب ناکامی های بیشتر فرد و کاهش سطح عزت نفس او بشود . با فرض اینکه این مرحله نیز به شکل درستی طراحی و اجرا شود ، برداشتن هر گام به شکل روزانه که فرد را یک قدم به هدف نزدیک تر می کند ، تاثیر به سزایی بر عزت نفس او خواهد داشت.
آیا با مطالعه کتاب در زمینه عزت نفس می توانیم عزت نفس خود را افزایش بدهیم ؟
دکتر ملینا شیرانی ، بهترین مشاور در این زمینه پاسخ جالب توجهی را ارائه می دهد : نقش کتاب و کتاب خوانی تنها افزایش آگاهی و اطلاعات است و نه درمان.این که انتظار داشته باشیم مشکلات زیربنایی و عمیق و گاهی چندین و چند ساله تنها با مطالعه برطرف شوند مثل این است که انتظار داشته باشیم فرد با مطالعه کتاب های ورزشی و بدون انجام تمرین های لازم و رفتن به باشگاه ، به بدنی عضلانی و متناسب دست پیدا کند . بدانیم که درمان همیشه مستلزم صبوری و تلاش و تحمل سختی ها و تلخی های مسیر درمان است و در پایان توصیه می شود که افراد در مسیر تغییر و درمان ، از متخصصین سلامت روان کمک بگیرند ، و از طی کردن مسیر درمان به تنهایی و یا به همراه افراد غیر متخصص ، به طور جدی اجتناب کنند.